Filozofia polska w V tomie Powszechnej Encyklopedii Filozofii

Powszechna Encyklopedia Filozofii jest dziełem w polskim piśmiennictwie wyjątkowym jako pierwsza polska autorska encyklopedia filozoficzna. Jest ponadto dedykowana "Narodowi polskiemu na ręce Ojca Świętego Jana Pawła II jako najwybitniejszego Syna tego Narodu". Autorzy i redaktorzy Powszechnej Encyklopedii Filozofii uznali - z obu tych motywów - za jedno z głównych swych zadań staranne opracowanie i promowanie polskiej myśli filozoficznej. Pragną szczególnie ukazać wkład polskich myślicieli w ogólnoludzką kulturę filozoficzną i naukową (umożliwi to także przekład Encyklopedii na język angielski). W wydanych dotychczas czterech tomach Powszechnej Encyklopedii Filozofii ponad 350 haseł dotyczy polskich myślicieli związanych z nauką i kulturą, działających w różnych epokach i środowiskach naukowych w Polsce, a także poza jej granicami.

W V tomie mieści aż 73 biogramy polskich filozofów. Każdy z biogramów zawiera informacje na temat życia, podejmowanych działań i piastowanych funkcji oraz poglądów i interpretacji rzeczywistości. Już najbardziej pobieżny przegląd zawartości V tomu pozwala ujawnić bogactwo polskiej myśli filozoficznej oraz złożone koleje jej losu (jak np. tragiczny brak niezawisłości w czasie rozbiorów czy panowania ideologii marksistowskiej). Wedle przyjętej przez redaktorów zasady w Powszechnej Encyklopedii Filozofii znajdują się nie tylko biogramy osób zawodowo uprawiających filozofię, ale i biogramy tych ludzi kultury, których dzieło (twórczość itp.) posiada związki z filozofią (jakieś inspiracje czy odniesienia itp.).

W najnowszym V tomie PEF znajdziemy m.in. biogramy takich osób jak: Jan z Raciborska (1500-1553), profesor Uniwersytetu Krakowskiego, który podkreślając wysoką rolę metafizyki wśród innych nauk uważał, że metafizyka jako kontemplacja pierwszego, najwyższego Bytu, jest wiedzą przynoszącą szczęście; Jan z Trzciany (1510-1567), filozof, profesor Akademii Krakowskiej, który w swym dziele De natura ac dignitate hominis przedstawiał koncepcję rzeczywistości za tradycją patrystyczną, ale - jako pierwszy w Polsce - z podkreśleniem niezwykłej pozycji człowieka we wszechświecie, jako przewyższającego całą przyrodę, jedynego prawowitego zarządcę świata i najwspanialsze dzieło Boże. Jan Leopolita Nycz (1532-1572), teolog, kaznodzieja, wydawca i korektor pierwszego katolickiego przekładu Biblii (wydanego w Krakowie w 1561 w języku polskim i niemieckim zwanej od jego imienia Biblią Leopolity). Marek Korona (1590-1651), filozof, teolog, kaznodzieja, pisarz polemiczny zaliczany do najwybitniejszych franciszkanów konwentualnych w Polsce w XVII wieku. W swym dziele Directorium... jako jeden z pierwszych w polskim piśmiennictwie, podjął próbę spolszczenia łacińskiej terminologii logicznej i filozoficznej. Andrzej Kochanowski (1618-1667), kaznodzieja, filozof, autor jednego z ważniejszych dzieł filozoficznych XVII w. z zakresu metafizyki, uważanego za najobszerniejszy nowożytny zarys metafizyki w Polsce. Adam Kochański (1631-1700), matematyk, fizyk, filolog, filozof, jedyny Polak, który w tym okresie reprezentował nauki ścisłe w Europie. Jego biogram ujawnia bogactwo zainteresowań i dokonań: "(...) problemy, nad którymi pracował: tablice matematyczne dla funkcji trygonometrycznych, konstrukcja maszyny arytmetycznej, język uniwersalny, początki symboliki logicznej, kultura i język Chin, obserwacje astronomiczne" itd. Jan Kowalski (1711-1782), filozof, teolog, jako pierwszy z jezuitów w Polsce wprowadził język ojczysty do rozważań filozoficznych; Ferdynand Januszowski (zm. 1712), pochodzący ze spolszczonej rodziny niemieckiej filozof, teolog moralista, autor podręcznika o szczególnym znaczeniu dla dziejów filozofii polskiej Summa philosophica [...], który był w szkołach dominikańskich podstawą wykładów z filozofii do pierwszej połowy XVIII wieku; Wojciech B. Jastrzębowski (1799-1882), przyrodnik, pedagog, filozof, mianowany adiunktem naturalistą, wynalazca m.in. przyrządu do wykreślenia kompasu, opracowywał obserwacje meteorologiczne w Warszawie, znawca botaniki i jeden z pierwszych autorów XIX w., którzy dokonali usystematyzowanej filozoficznej refleksji nad pracą ludzką, tworząc zręby tzw. ergonomii (tym, co może człowieka należycie wychować, jest praca), twórca zaczątków racjonalnej filozofii przyrody. Alfred Korzybski (1879-1950), filozof, metodolog, twórca ruchu semantyki ogólnej i Instytutu Semantyki Ogólnej w Chicago. Władysław M. Kozłowski (1958-1935), filozof, socjolog, redaktor działu botanicznego Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej, badał relację nauk przyrodniczych do filozofii (metafizyki); jedyny polski filozof, który w latach 1901-1934 uczestniczył we wszystkich międzynarodowych kongresach filozoficznych, autor ponad 600 prac o różnym charakterze z wielu dziedzin; Eugeniusz Jarra (1881-1973), prawnik, historyk filozofii prawa i myśli politycznej, po II wojnie światowej na emigracji wykładowca filozofii prawa na uniwersytecie w Oksfordzie, jeden z wybitniejszych historyków filozofii prawa i znawców polskiej filozofii prawa.

Grupę myślicieli związanych z Lubelską Szkołą Filozoficzną i KUL otwiera biogram ks. Józefa Iwanickiego (1902-1995), filozofa, logika, metodologa, rektora KUL w latach 1951-1956 i kierownika Katedry Metodologii Nauk KUL (następnie rektora ATK w latach 1965-1972). Kolejni to: Jerzy D. M. Kalinowski (1916-2000), filozof, logik, historyk filozofii i logiki, filozof prawa, autor jednego z dwóch pierwszych na świecie nowoczesnych systemów logiki norm. Kalinowski był w latach 1952-1957 dziekanem Wydziału Filozofii. Zreorganizował cały wydział rozwiązując problem braku kadr, wzbogacając program nauczania o nowe przedmioty, kształcąc młodą kadrę naukową. Jego prace organizacyjne i naukowe przyczyniły się do powstania Lubelskiej Szkoły Filozoficznej. Po swoim wyjeździe w 1958 roku do Francji zajmował się twórczo filozofią prawa i logiką pozostawiając w swoim dorobku ponad 270 pozycji naukowych. Jego prace przyczyniły się do promocji polskiej myśli semiotycznej i logicznej na Zachodzie. Kolejną wielką postać lubelskiej filozofii był ks. Stanisław Kamiński (1919-1986), metodolog nauk, filozof, teoretyk i historyk nauki, współtwórca lubelskiej szkoły filozoficznej, autor ponad 300 pozycji. Ks. Kamiński był kierownikiem Zakładu Logiki, Metodologii i Teorii Poznania (obejmującego 3 katedry), kierownikiem Sekcji Filozofii Teoretycznej, dziekanem Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej (w latach 1970-1975, 1977-1979, 1981-1986). Ks. Kamiński jako znakomity dydaktyk, obdarzony poczuciem humoru, wymagający egzaminator - już za życia był w KUL postacią legendarną. Należy też wspomnieć ks. Kazimierza Kłósaka (1911-1982), filozofa neoscholastyka. Ks. Kłósak był współzałożycielem półrocznika ATK "Studia Philosophiae Christianae" i rocznika Polskiego Towarzystwa Teologicznego "Analecta Cracoviensia".

W V tomie Powszechnej Encyklopedii Filozofii znajdują się biogramy przedstawicieli drugiej znanej w Polsce i na świecie polskiej szkoły filozoficznej: szkoły lwowsko-warszawskiej m.in. Janiny Kotarbińskiej (1901-1997), Marii Kokoszyńskiej-Lutman (1905-1980), Stanisława Kaczorowskiego (1888-1971) badacza logiki matematycznej, redaktora serii wydawniczej "Licealnej Biblioteczki Filozoficznej", w ramach której wydano kilkanaście tomów pism logicznych.

Oprócz filozofów w V tomie Encyklopedii, podobnie jak i w poprzednich, znajdują się biogramy polskich pisarzy, poetów, działaczy, pedagogów i przedstawicieli innych niż filozofia, dyscyplin naukowych z uwagi na inspiracje filozoficzne ich dzieł. W hasłach tych znajdziemy podstawowe informacje biograficzne, wskazówki bibliograficzne oraz próbę rekonstrukcji poglądów tych osób na podstawowe kwestie filozoficzne.

W skład V tomu Encyklopedii weszły m.in. biogramy: Jana Kochanowskiego (1530-1584), którego poetycki obraz świata ukształtował się pod wpływem myśli chrześcijańskiej, filozofii greckiej i kultury rzymskiej; Stanisława Konarskiego (1700-1773), reformatora szkolnictwa, pisarza, redaktor edycji ustawodawstwa polskiego pt. Volumina legum, założyciela i rektora Collegium Nobilium, autora O skutecznym rad sposobie; Hugo Kołłątaja (1750-1812), działacza oświatowego i społeczno-politycznego, publicysty, pisarza i filozofa uczestnika prac nad Konstytucją 3 Maja; Feliksa Konecznego (1862-1949), historyka (autora m.in. pionierskich w języku polskim opracowań dziejów Rosji i dziejów Śląska), filozofa historii, teoretyka cywilizacji i twórcy oryginalnej nauki o cywilizacjach (m.in. podkreślał znaczenie cywilizacyjnych podstaw kultury polskiej tworzonej na bazie cywilizacji łacińskiej), krytyka teatralnego i publicysty; Juliusza Kleinera (1886-1957) historyka i teoretyka literatury przyjmującego filozofię za najważniejszy element w badaniach literackich, jednego z najwybitniejszych edytorów piśmiennictwa naukowego i tekstologii w Polsce. W V tomie znajduje się także biogram Antoniego Kępińskiego (1918-1972), psychiatry, psychoterapeuty, humanisty, autora teorii metabolizmu informacyjnego i energetycznego, prekursora w Polsce grupowej i indywidualnej psychoterapii, której głównym celem było usuwanie patologii w systemie wartości pacjenta, założycielem pierwszego w Polsce klubu dla chorych, w którym przygotowywali się do podjęcia na nowo ról społecznych.



zebrała Katarzyna Stępień

« powrót