Historia Lubelskiej Szkoły Filozoficznej

Na początku lat 50-tych komunistyczne władze w Polsce nasiliły akcję nauczania filozofii marksistowskiej na wszystkich szczeblach szkół – wyższych oraz średnich – z zamierzeniem w miejsce światopoglądu chrześcijańskiego wprowadzenia ideologii materialistycznej.
Zorganizowana przez ówczesne władze akcja ideologizacyjna i antynarodowa skłoniła wykładających filozofię w KUL (S. Swieżawski, J. Kalinowski, M. A. Krąpiec) do obrony „rozumu filozoficznego” i suwerenności polskiej kultury przez przemyślaną pracę naukową i dydaktyczną w zakresie filozofii. Prace dydaktyczno-naukowe zainicjowane na początku lat 50-tych XX w. na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL przez S. Swieżawskiego, J. Kalinowskiego oraz M. A. Krąpca zostały określone przez Kalinowskiego (od 1957 zamieszkał we Francji) przy okazji omawiania dorobku filozofów KUL, w czasopiśmie „Revue philosophique de Louvain”, jako „ecole philosophique lublinoise”.
Dorobek filozoficzny szkoły realizował się na poszczególnych jej etapach, co wiązało się z angażowaniem się nowych ludzi i kolejnych pokoleń nowych uczniów włączających się w uprawianie filozofii realistycznej. Za pierwszy etap rozwoju szkoły można przyjąć lata 1950–1966, w których formułował się program szkoły. Kolejne etapy to lata: 1967–1980 oraz 1981–2004 i następne, w których dochodzą – ale też odchodzą do innych ośrodków – kolejne pokolenia uczniów podejmujących badania w duchu programu szkoły.
Pierwszy etap to czas formowania się programu lubelskiej szkoły filozoficznej (M. A. Krąpiec, S. Swieżawski, J. Kalinowski, S. Kamiński, M. Kurdziałek, K. Wojtyła i pierwsi uczniowie (w większości są to uczniowie Krąpca): M. Gogacz, F. Wilczek, A. B. Stępień, M. Jaworski, W. Stróżewski, B. Dembowski, J. Z. Zdybicka, ks. S. Kowalczyk, S. Majdański, T. Kwiatkowski.
Etap ten charakteryzuje jedność badawcza, widoczna praca zespołowa katedr i troska o rozwój metafizyk szczegółowych, co miało prowadzić do wypracowania jednolitej filozofii realistycznej z dobrym instrumentarium metodologiczno-logicznym.
Powstanie lubelskiej szkoły filozoficznej było też odpowiedzią na dominujący w drugiej połowie XX w. w filozofii europejskiej pozytywizm (neopozytywizm), propagujący program filozofii minimalistycznej, nieautonomicznej, a także na nurty filozofii świadomości czy filozofii języka.
Program lubelskiej szkoły filozoficznej nakierowany był na wypracowanie nowej wersji klasycznej filozofii realistycznej, tak, by mogła ona stanowić odpór dla marksizmu ogłaszającego się jako realizm.
Ze względu na brak monograficznych opracowań podstawowych działów filozofii, Krąpiec, wykładający metafizykę, stanął przed wyzwaniem wypełnienia tej luki. Rozpoczął systematyczne opracowywanie głównych dziedzin filozofii realistycznej, której zaczątki pojawiły się u Arystotelesa, zaś pogłębione zostały przez Tomasza z Akwinu, a w XX w. w niektórych dziedzinach zaprezentowane przez Gilsona. Prace Gilsona trzeba było jak najprędzej udostępnić polskim profesorom i studentom. Postanowiono, że w filozoficznym nauczaniu należy oprzeć się na nowo opracowanej metafizyce, gdyż ona decyduje o metodycznym nauczaniu także w innych gałęziach filozofii wyrastających z metafizycznego pnia. Prócz metafizycznej podstawy poznania trzeba również uwzględnić pogłębioną refleksję historyczno-metodologiczną, jakiej dostarczają historia filozofii, teoria poznania i logika z metodologią.
Z metafizyki jako podstawowej dyscypliny filozoficznej zaczęły wyłaniać się i usamodzielniać nowe dziedziny badań filozoficznych: teoria poznania, filozofia religii, filozoficzna antropologia, filozofia prawa, filozofia kultury, filozofia sztuki, teoria i metodologia metafizyki, filozofia polityki, etyka szczegółowa (np. pracy, badań naukowych).
Drugi etap rozwoju szkoły to kontynuacja kierunku wytyczonego przez twórców szkoły i pierwszych uczniów, rozbudowywanie nowych działów metafizyki, poszerzanie obszarów badań, próby ich uściślania oraz pogłębiania.
Zaczął się proces usamodzielniania się badań poszczególnych zakładów. W prace szkoły włączyli się nowi uczniowie: B. Bejze, S. Kowalczyk, T. Styczeń, E. Morawiec, E. Wolicka, J. Gałkowski, T. Żeleźnik, S. Wielgus, I. E. Zieliński, K. Wójcik, F. Krauze, z młodszych A. Wawrzyniak, J. Herbut, A. Bronk, A. Szostek, S. Kiczuk, R. Waszkinel, A. Buczek, A. Woźnicki.
Nowe obszary dociekań filozoficznych to m.in. zagadnienia dotyczące metafizyki człowieka oraz filozofii prawa.
Trzeci etap rozwoju lubelskiej szkoły filozoficznej to kontynuacja dotychczasowego kierunku badań i podejmowanie nowej problematyki, równocześnie autonomizacja części badań poszczególnych katedr.
W drugiej dekadzie tego okresu przeszli na emeryturę M. A. Krąpiec, a następnie T. Styczeń, Z. J. Zdybicka, A. B. Stępień, a więc dwa pierwsze pokolenia tworzące lubelską szkołę filozoficzną. Jednak dalej będą czynnie włączać się w prace szkoły. Część uczniów przejdzie do pracy w innych uczelniach (U. Żegleń, M. Piechowiak, T. Szubka). Dojdzie nowe pokolenie uczniów, m.in.: A. Maryniarczyk, H. Kiereś, P. Jaroszyński, K. Wroczyński, P. Moskal, W. Dłubacz, I. Dec, J. Sochoń, H. McDonald, W. Chudy oraz najmłodsi: P. Gondek, A. Robaczewski, K. Stępień, B. Czupryn, Z. Pańpuch, A. Gudaniec, P. Tarasiewicz, P. Skrzydlewski, którzy zatrudnieni w Zakładzie Metafizyki włączają się w prace w ramach programu lubelskiej szkoły filozoficznej, a zarazem podejmują się upowszechniania wyników prac szkoły.
Zdobyte w ciągu wielu lat doświadczenia realistycznego uprawiania filozofii w ramach lubelskiej szkoły filozoficznej zostały ukierunkowane na przygotowanie i wydanie pierwszej w dziejach polskiej kultury Powszechnej encyklopedii filozofii.
Powszechna encyklopedia filozofii nawiązuje do najlepszych tradycji lubelskiej szkoły filozoficznej. Jest encyklopedią powszechną, gdyż mimo że w sposób szczególny uwzględnia dziedzictwo filozofii klasycznej, które stanowi podstawę tożsamości kultury europejskiej, to także ukazuje dorobek filozofii arabskiej i żydowskiej oraz filozofii Wschodu (Indii, Chin, Japonii, Korei, Wietnamu), a także Afryki i Ameryki Łacińskiej. Encyklopedia dostarcza szerokiej (nie mającej odpowiednika w literaturze światowej) perspektywy filozofii i zagadnień filozoficznych.

Andrzej Maryniarczyk SDB, Mieczysław A. Krąpiec OP

« powrót