Humanistyka - czym jest i od czego zależy

Humanistyka (łac. humanus - ludzki) to zespół nauk i dyscyplin, których przedmiotem jest człowiek historyczny, poznawany w aspekcie racji i uwarunkowań jego decyzji, działań oraz skutków tych działań (stanów rzeczy, wytworów), z uwagi na ich doniosłość kulturową (celowość).

Humanistyka jest nieodwołanie sprzężona z filozofią, z jej osiągnięciami poznawczymi, ale również z jej deformacjami. Błędna filozofia czyli pseudofilozofia również warunkuje kulturę, wpływa na jej wymiar ideowo-myślowy, ale rodzi pseudokulturę, skazując żyjących nią ludzi na ciągły kryzys, czyli taki stan duchowy, w którym przestają rozumieć świat, siebie i własne działania. Ta konsekwencja dotyczy także humanistyki, dlatego jednym z kluczowych warunków jej uprawiania, gwarancji jej wszechstronności i bezstronności poznawczej, jest więcej niż dobra znajomość filozofii: jej historii, konkurujących ze sobą koncepcji filozofii z ich wizjami świata i człowieka. Znajomość dorobku filozofii jest rękojmią dostrzeżenia i rozpoznania tła ideowego, myślowych uwarunkowań działań ludzkich oraz nieuchronnych konsekwencji tych działań. Człowiek z natury zmierza do dobra, lecz zwiedziony przez błąd lub fałsz działa wbrew własnym intencjom i realizuje zło. Co więcej, dzięki znajomości, a przede wszystkim rozumieniu filozofii, humanista trafnie wybierze tę, która unika błędów aprioryzmu i redukcjonizmu w zakresie wiedzy o świecie, człowieku i celu tworzonej przez niego kultury. Dzięki temu pozna uniwersalne i przedmiotowe kryterium oceny poczynań człowieka, co uchroni jego wyjaśnienia przed subiektywizmem i relatywizmem.

Wgląd historyczny i rzeczowy w problem humanistyki i samą filozofię dowiódł, że nie istnieje filozofia jako taka czy humanistyka "w ogóle". Istnieją trzy wielkie nurty filozoficzne i trzy uwarunkowane nimi koncepcje humanistyki, z czego wynika, że prawda o humanistyce zależy od prawdy o filozofii, humanista musi zatem filozofię znać i rozumieć. Ustrzeże to go przed filozofowaniem "po omacku" lub bezkrytycznym nawiązywaniem do mód filozoficznych i ich ideologii. Pozwoli także dostrzec kompetencje szczegółowej teorii poznania humanistycznego oraz kompetencje filozofii w zakresie teorii humanistyki. Do zadań filozofii należy determinacja przedmiotu, metody i celu humanistyki oraz wypracowanie uniwersalnego kryterium oceny działalności kulturowej człowieka. Poznanie humanistyczne jest poznaniem naukowym, a sama humanistyka należy (obok nauk przyrodniczych i społecznych) do grupy nauk tzw. szczegółowych; panteon nauk uzupełniają nauki formalne, filozofia i teologia.

Przedmiotem materialnym humanistyki są fakty kulturowe, rezultaty celowej działalności człowieka, natomiast jej przedmiotem formalnym (aspektem) jest kulturotwórczy charakter tych faktów. Na metodę humanistyki składają się trzy ściśle powiązane ze sobą czynności poznawcze: 1) opis faktu; 2) uchwycenie jego przyczyn - formalnej, materialnej, sprawczej i celowej - będących zarazem racjami jego poznawalności; 3) ocena faktu, ustalająca jego pozycję w dorobku kulturowym człowieka. Celem przedmiotowym humanistyki jest teoretyczne wyjaśnienie faktu kulturowego, a jej celem podmiotowym jest zrozumienie człowieka historycznego i jego poczynań kulturowych.

Rzetelne uprawianie humanistyki jest rzeczą trudną, wymaga nie tylko rozległej i głębokiej wiedzy, ale także dojrzałości osobowej, dlatego już dawno mówiono o niej, iż jest "dojrzałym owocem późnego wieku". Humanistyka jest niezbędna w kulturze, ponieważ jej celem ostatecznym jest humanitas - człowieczeństwo człowieka, czyli to wszystko, co zawiera jego spotencjalizowana, rozumna i wolna natura i ku czemu człowiek transcenduje, zmagając się poznawczo i moralnie z zastanym światem. Dzięki humanistyce doświadczenie jednego człowieka staje się doświadczeniem wszystkich ludzi, nabiera wymiaru paradygmatycznego w ludzkiej kulturze - i dlatego towarzyszy jej przydomek: magistra vitae .



prof. dr hab. Henryk Kiereś
Kierownik Katedry Filozofii Sztuki KUL
Członek Komitetu Naukowego PEF
Przewodniczący Komitetu Naukowego
Encyklopedii "Białych Plam"

« powrót