Recenzje - Omówienie Powszechnej Encyklopedii Filozofii

Universitas Gedanensis, R. 13, 2001, nr 1 (23), ss. 105-108

W dniu 14 2000 r. odbyła się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim niezwykła uroczystość: promocja I tomu (A-B) Powszechnej Encyklopedii Filozofii, poprzedzona sympozjum metafizycznym pod hasłem "Osoba i sposoby jej spełniania się w kulturze". Promocja miała na celu zaprezentowanie Encyklopedii tym środowiskom, któe tworzą kulturę naszego kraju i są odpowiedzialne za formację intelektualną i moralną wszystkich Polaków. Z tego powodu twórcy tego imponującego przedsięwzięcia dedykują ją Narodowi Polskiemu, składając ja na ręce Jego świątobliwości Jana Pawła II.

W uroczystości wzięli udział członkowie Komitetu Naukowego Encyklopedii z jego Przewodniczącym prof. dr hab. Mieczysławem Krąpcem OP, członkowie Zespołu Redakcyjnego, któremu przewodniczył prof. dr hab. Andrzej Maryniarczyk SDB, liczni autorzy haseł encyklopedycznych oraz wielu sponsorów. Dzięki pomocy, zwłaszcza finansowej, tych ostatnich ogromne przedsięwzięcie, jakim jest wydanie pierwszego tomu Powszechnej Encyklopedii Filozofii, stało się możliwe. Promocję zaszczycił swą obecnością Jego Magnificencja Rektor KUL prof. dr hab. Andrzej Szostek MIC, który w obecności bardzi licznie zgromadzonych w auli uniwersyteckiej uczestników uroczystości złożył gorące podziękowania tym, któzy przyczynili się do wydania I tomu Encyklopedii. Szczególne słowa podziękowania i wdzięczności wszyscy mówcy kierowali do Ojca Profesora M. A. Krąpca jako do spiritus movens tego wiekopomnego przedsięwzięcia, ważnego historycznego dokumentu o wysokim poziomie naukowym.

Cele przyświecające temu kompendium wiedzy filozoficznej zostały jasno sformułowane we wstępie do I tomu Encyklopedii. Pozwólmy przemówić autorom tego wstępu:

Wśród różnych rodzajów encyklopedii niezbywalną rolę w kształtowaniu kultury naukowej odgrywają encyklopedie filozoficzne. Filozofia, która przenika tak istotne dziedziny kultury, jak poznanie, postępowanie, wytwarzanie, jest dla kultury każdego narodu jej logosem (rozumem), który pozwala odkryć wyższy, niż tylko doraźny, cel życia i działania.

Tym celem jest kształtowanie współczesnego człowieka, zwłaszcza młodego, w oparciu o zasady wpisane w jego ludzką naturę, tj. rozum i wolną wolę, któe czynią go zdolnym wznieść się ku kontemplacji prawdy wykraczającej poza to, co dostępne w poznaniu eksperymentalno naukowym, i odkryć ostateczne źródło przedmiotu badan filozofii - Boga.

Wydawcą monumentalnego dzieła jest Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu będące oddziałem Societa Internazionale Tommaso d'Aquino. Towarzystwo to mające swych członków w różnych ośrodkach naukowych w Polsce i na świecie stanowi gwarancję, że przy opracowywaniu haseł bierze udział szerokie grono filozofów, którzy mają głęboką świadomość, iż realizują w ten sposób główny cel Towarzystwa, jakim jest upowszechnienie filozoficznego rozumienia świata osób i rzeczy, co ma zapewnić trwały fundament dla współczesnej kultury, ponieważ filozofia jako najstarsza z nauk dotyka samych podstaw rozumienia rzeczywistości. Ukazując rzeczywistość w bardzo szerokim kontekście, filozofia pozwoli każdemu czytelnikowi Encyklopedii lepiej zrozumieć wyniki własnych dociekań naukowych, gdy ich przedmiotem są nauki przyrodniczo-matematyczne, humanistyczne, teologiczne i inne.

Powszechna Encyklopedia Filozofii jest wyjątkową inicjatywą wydawniczą, wypełnia bowiem lukę w dziejach polskiej kultury filozoficznej: jest pierwszym w tysiącletniej kulturze polskiej autorskim opracowaniem encyklopedii filozoficznej w języku polskim. Fakt, iż jest ona encyklopedią powszechną, nadaje jej charakter publikacji bezprecedensowej w historii polskiej filozofii. Jeśli powiedzie się zamysł twórców Encyklopedii, aby przetłumaczyć ją na język angielski, stanie się ona wydarzeniem w literaturze filozoficznej o zasięgu międzynarodowym, jedną z najlepszych na świecie encyklopedii filozoficznych zarówno pod względem zakresu tematyki, jak i profesjonalizmu opracowania haseł. Tym samym stanie się ona kultecznym środkiem promocji polskiej kultury za granicą. Jedyną przeszkodą do realizacji tego zamiaru może być tylko brak środków finansowych. Ta smutna konstatacja jest następstwem faktu, że instytucje państwowe wykazywały, jak do tej pory, znikome zainteresowanie wydaniem Encyklopedii. Jedynie w końcowej fazie wydania I tomu Komitet Badań Naukowych w skromnym wymiarze dofinansował jego druk. Należy żywić nadzieję, że ta postawa ulegnie zmianie, gdy sceptycznie nastawione instytucje odpowiedzialne za stan naszej kultury zapoznają się z zawartością treściową pierwszego tomu.

Omawiana przez nas Encyklopedia ma charakter encyklopedii powszechnej. Oznacza to, że dostarcza ona czytelnikowi bardzo szerokiej podstawy rozumienia otaczającej go rzeczywistości, przedstawiającej systemy filozoficzne i różnorodne kierunki, które wyłoniły się w dziejach ludzkości zarówno w Europie, jak i na innych kontynentach. Przedstawione w Encyklopedii problemy filozoficzne obejmują wszystkie zagadnienia szeroko pojętej filozofii: metafizyczne, epistemologiczne, antropologiczne, teodycealne, etyczne, kosmologiczne, logiczne, metodologiczne i inne. Ważny udział stanowią biogramy wybitnych twórców i komentatorów myśli filozoficznej (z pominięciem żyjących). W szerokim zakresie uwzględniono w Encyklopedii bogaty dorobek filozofii klasycznej, którą w odróżnieniu od innych koncepcji filozofowania cechuje wymiar sapiencjalny, pozostając tym samym niedoścignionym wzorem dla wszystkich innych typów filozofowania. W tym nurcie ma swoje korzenie nowożytna i współczesna filozofia europejska. Sporo miejsca w Encyklopedii zajmuje też tysiącletni dorobek polskich myślicieli, którzy w sposób znakomity ukazują drogi rozwoju polskiej filozofii. Należne miejsce w Encyklopedii znalazły liczne i obszerne hasła przedstawiające dorobek filozofii Wschodu. Łatwo to zauważyć już w I tomie.

Encyklopedia kierowana jest przede wszystkim do studentów filozofii i teologii, ale również do innych kierunków studiów. Jest ona potrzebna także osobom dorosłym wykonującym różne zawody (nauczycielom, naukowcom, dziennikarzom, politykom, psychologom i wielu innym), ponieważ dostarcza człowiekowi najgłębszego rozumienia rzeczywistości, które leży u podstaw wszystkich dziedzin ludzkiej działalności. Kultura polska okresu powojennego została pozbawiona filozoficznego poznania rzeczywistości. Całe pokolenia Polaków tego okresu były poddane marksistowskiej indoktrynacji, której celem było ukształtowanie Polaka jako homo Marxianus. Po wyzwoleniu się spod dominacji sowieckiej w 1989 roku kultura polska znalazła się pod wpływem pseudonaukowych ideologii Zachodu z najgłośniejszą i najmodniejszą, tj. New Age na czele, co zagraża kulturze polskiej regresem na pozycje mitologiczne. Powszechna Encyklopedia ma zapobiec skutkom wieloletniej degradacji kultury polskiej. Będąc całokształtem zagadnień filozofii realistycznej jako wiedzy o całej rzeczywistości wyrosłej na gruncie naturalnego pragnienia poznania prawdy, jak i poznania płynącego ze źródeł religijnych, Encyklopedia może stać się skutecznym antidotum przeciw narosłemu przez dziesięciolecia złu i przeciw zafałszowanemu obrazowi rzeczywistości, odsłaniając ostateczny fundament tego, co nas otacza, i na nim osadzając gmach ludzkiej kultury. W haromijny sposób łączy rozum i wiarę, co wyróżnia Encyklopedię spośród wszystkich innych tegi typu publikacji. Ten sposób ukazywania wiedzy filozoficznej jest wyraźnie widoczny już w I tomie Encyklopedii, który obejmuje hasła od A do B. Zawiera on 460 haseł zasadniczych, nie licząc licznych podhaseł. W jego opracowaniu wzięło udział 116 autorów. Dobrze się stało, że w tym tomie zamieszczono obszerne hasła stanowiące trzon filozofii i będące zarazem podstawą do rozumienia wszystkich pozostałych haseł tego tomów i następnych. Mam na myśli hasła przedstawiające filozofię bytu i Boga oraz liczne hasła i podhasła ilustrujące filozofie wschodnie. Zagadnienie Boga i bytu, jak i wiele innych haseł ma ujęcie systematyczne oraz historyczne, co w sposób istotny podnosi wartość naukową Encyklopedii. To realistyczna filozofia bytu mająca za punkt wyjścia fakt istnienia sprawia, że problematyka teodycealna jest konsekwencją filozofii bytu. Wyodrębnienie w egzystencjalnie ujętym bycie przygodnym istnienia różnego od jego istoty wskazuje na to, wskazuje na to, że świat nie ma w sobie wystarczej racji swego istnienia. To z kolei rodzi pytanie o przyczynę jego istnienia i jego strukturę, prowadząc do Absolutu jako Ipsum Esse Subsistens, tj. tego samego Bytu, który jest nam dany w religii objawionej. Problematyka natury Boga jest obecna na wszystkich etapach rozwoju myśli ludzkiej, zwłaszcza tego nurtu, który charakteryzuje się sapiencjalną koncepcją rzeczywistości. Ujęcie natury Boga w poznaniu religijnym w systemach monoteistycznych wykazuje niemal całkowitą zbieżność w poglądach na istotę Boga z rozwiązaniami, jakich dostarczają filozofie. Wskazywanie na harmonię dwóch niezależnych od siebie dróg (rozumu i wiary) jest cechą znamienna dla nowo powstającej Encyklopedii.

Opracowanie Powszechnej Encyklopedii Filozofii zaplanowane jest na osiem tomów formatu A4 w twardej oprawie z obwolutą, na papierze wysokiej jakości. Każdy z tomów będzie zawierał ok. 500 haseł na ok. 800 stronach. Poszczególne tomy będą wydawane w odstępach rocznych. Tom pierwszy jest już na półkach księgarskich. Wydawnictwu należą się słowa uznania za znakomitą szatę graficzną i wzorowe opracowanie redakcyjne I tomu. Wskazówki dla czytelnika oraz wykaz używanych skrótów i znaków w Encyklopedii znajdują się na końcu I tomu. Indeks autorów, pojęć i problemów ze wskazaniem miejsca ich występowania w poszczególnych tomach, jak i pominięte hasła znajdują się w odrębnym woluminie. Ułatwi to wgląd w bogatą treść Encyklopedii. Wykaz bogatej literatury umieszczony pod tekstem każdego hasła jest niezwykle cenną zaletą omawianego dzieła; ułatwi bowiem czytelnikowi dotarcie do tekstów źródłowych oraz bibliografii omawianego w haśle zagadnienia, a tym samym podniesie rangę tego tak potrzebnego dzieła filozoficznego.

Mam nadzieję, że Powszechna Encyklopedia Filozofii znajdzie wielu czytelników, tj. tych którzy pragną rzetelnej i wszechstronnej wiedzy filozoficznej. Wydaje mi się, że tego rodzaju kompendium wiedzy filozoficznej powinno się znaleźć w domowej bibliotece każdego wykształcego człowieka.

Na zakończenie pragnąłbym wyrazić głębokie przekonanie, że wydaniem 8-tomowej Powszechnej Encyklopedii Filozofii, pierwszej w tysiącletniej historii naszego kraju, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu -- Wydawca Encyklopedii - wystawi Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu pomnik trwalszy od spiżu, a pomysłodawcę, współautora i gwaranta wysokiego poziomu naukowego tej niezwykle cennej publikacji, tj. Profesora M. A. Krąpca obdarzy mianem, jakim niewielu myślicieli mogło się cieszyć - princeps philosophorum


Feliks Krause

« powrót