Filozofia polityki i kultury
W centrum koncepcji społeczeństwa i kultury stoi, wg prof. Krąpca, człowiek jako byt suwerenny i twórca kultury. Suwerenność, przysługująca osobie ludzkiej z racji jej zdolności do świadomej i wolnej decyzji, decyduje o prymacie człowieka w stosunku do wszelkich form i struktur zbiorowych, jak np. społeczeństwo lub państwo. Społeczeństwo jest „zespołem zorganizowanych międzyludzkich relacji”, przyporządkowanych z natury wszechstronnemu rozwojowi osobowemu człowieka, a co stanowi dobro wspólne. Temu celowi podporządkowane są wszystkie inne dobra społeczne, dobro wspólne stanowi także kryterium wartościowania systemów polityczno-społecznych. Podstawą istnienia społeczeństwa jest w ujęciu prof. Krąpca zespół relacji realnych każdej osoby ludzkiej do dobra wspólnego jako aktualizacji jej osobowych potencjalności.
Społeczeństwo, będąc bytem „naturalnie koniecznym”, jest związane zasadami prawa naturalnego. Realizacja dobra wspólnego zależy od oparcia reguł funkcjonowania wspólnoty na zasadach wynikających z odczytania natury człowieka. Istnieje wiele struktur społecznych przyporządkowanych naturalnemu celowi nadrzędnemu, jednak szczególną wartość i trwałość mają naturalne formy społeczeństwa: rodzina – naród – państwo; posiadają one najbliższe odniesienie do realizacji dobra wspólnego poszczególnych osób.
Całość działań i ich rezultatów, stanowiących życie społeczne, a zarazem wyrażających je, składa się na kulturę. Twórcą kultury jest człowiek realizujący dobro wspólne, nastawiony na prawdę, dobro, piękno i świętość. Gwarantem kultury w aspekcie jej autentycznie humanistycznego charakteru jest jej podmiot – człowiek kierujący się w swym działaniu prawdą i dobrem.
Życie jednostki w społeczeństwie określa na gruncie prawa naturalnego dziedzina praw człowieka. Prawa te są przyrodzonymi uprawnieniami każdej osoby ludzkiej. Uprawnienia (ius) – takie jak prawo do życia, prawo do prawdy, prawo do wolności sumienia – posiadają ugruntowanie w naturze rozumnej człowieka, w szczególności w odniesieniu bytu ludzkiego do dobra wspólnego, w odróżnieniu od prawa stanowionego (lex), które obowiązuje z mocy woli ustawodawcy. Prawa człowieka w znaczeniu ius są racją dla prawa stanowionego, którego kryterium legalności stanowi zgodność z zasadą dobra wspólnego (prof. Krąpiec podkreśla, że Deklaracja Praw Człowieka ONZ jest dokumentem odwołującym się ostatecznie do rozumnej natury ludzkiej).
W dziedzinie filozofii polityki prof. Krąpiec akcentuje prymat dobra wspólnego i moralności, przeciwstawiając się tendencjom nowożytnym, które przeniosły (od N. Machiavellego) politykę ze sfery moralności do sfery sztuki, eksponując w tej dziedzinie porządek umowy i skuteczności. Polityka w ujęciu prof. Krąpca to roztropne realizowanie dobra wspólnego; jako taka, będąc podporządkowana celowi, którym jest dobro osobowe człowieka, stanowi dziedzinę „moralności ludzkiego społecznego działania”. Państwo określane przez prof. Krąpca jako „naturalne, konieczne, uporządkowane zrzeszenie rodzin i gmin dla osiągnięcia ludzkiego dobra” jest bytem powołanym ze względu na dobro suwerennych jednostek. Do struktury państwa należą jako istotne elementy: system prawny, rola władzy państwowej oraz sposoby jej sprawowania; dlatego o ocenie konkretnego państwa decyduje stopień realizacji w nim dobra wspólnego przez instytucje społeczno-gospodarcze na gruncie określonego systemu prawnoustrojowego.
« powrót
